Na predlog kneza Miloša Obrenovića na starešinskoj skupštini 1834.g. uspostavljena su Serdarstva kao nove upravne jedinice. Serdarstva su obuhvatala po nekoliko nahija. Cilj ove uprave bio je da se ojača centralna vlast i ostvari bolja kontrola nad nahijskom vlasti i narodom. Serdarstva je ukupno bilo 5: Raško (Čačak), Rasinsko (Jagodina), Podunavsko (Beograd), Mačvansko (Šabac) i Timočko (Negotin). Serdarstva su bila podeljena na okružja (19), koja su odgovarala ranijim nahijama. Okružja su se dalje delila na kapetanije (srezove) koje su zamenile ranije knežine. Serdari, okružni načelnici i sreski kapetani bili su poverljivi ljudi kneza Miloša Obrenovića. Međutim, narod sa njima nije bio zadovoljan i zato je tražio da se donese ustav po kome bi se vladalo zemljom. Tako je 1835. g. donet Sretenski ustav koji je ukinuo velika serdarstva i uspostavio upravnu podelu Srbije na okružja, srezove i opštine. Okružja je bilo 15. Okružje beogradsko bilo je sastavljeno od srezova: kolubarski, kosmajski, podunavski, posavski i turijski, gde su bila i podavalska sela. Kako je po nalogu velikih sila samo posle mesec dana suspendovan Sretenski ustav knez Miloš je doneo Zakon o dužnosti vojenih komandanata ispravničevstva i sredskih starešina kojim su uspostaljena 4 glavna zapovedništva sa civilnom i vojnom vlašću, i grad Beograd kao posebno zapovedništvo. Na čelu ovih uprava bili su vojni komandanti u činu pukovnika. Postojale su sledeće oblasti, odnosno zapovedništva:
1) Drinsko-savska oblast ( zapovedništvo ) sa sedištem u Šapcu.
2) Dunavsko-timočka oblast ( zapovedništvo ) sa sedištem u Negotinu.
3) Moravska oblast ( zapovedništvo ) sa sedištem u Aleksincu.
4) Šumadijska (“srednjotočna” ) oblast ( zapovedništvo ), Kragujevac.
Beograd je imao posebnu komandu u ratnoj zapovedničkoj oblasti. Veliki serdari, okružne i sreske starešine dobile su vojne činove i postali vrhovni, vojni i civilni organi vlasti na svojim područjima.
U Beogradskom okrugu 1837.g. spojeni su kosmajski i podunavski srezovi u jedan Podunavski srez, gde su bila i podunavska sela. Organizacija uprave i nastojanje kneza Miloša Obrenovića da preko vojnih komandanata zadrži vlast završeno, odnosno zamenjeno je sa turskim hatišerifom iz 1838.g. (“turski ustav”), koji je učinio kraj vojnoj upravi, ograničio kneževu vlast i ustanovio Državni sovjet (Vladu) sa širokim ovlašćenjima. U zemlji je ustanovljeno 17 okruga, koji su bili sastavljeni iz nekoliko srezova, a ovi iz više sela-opština. Predviđeno je da svaki načelnik okruga ima po 1 pomoćnika, 1 pisara, 1 kaznačeja i druga lica koja su mu bila potrebna. Administrativno-teritorijalna podela Srbije kakva je uspostavljena 1838. g. ostaće na snazi sa manjim izmenama do proširenja Srbije 1878. g, pa i do ustava iz 1888.g. i novog uređenja zemlje iz 1890. g. Varoš Beograd je za svo to vreme imala svoju posebnu upravu.
Sve do sredine šeste decenije 19. veka područje današnje opštine Voždovac pripadalo je Beogradskom okružju koje su sačinjavali srezovi: Kolubarski sa središtem u Šopićima; Kosmajski u Sopotu; Podunavski u Grockoj i Turinski u Daroslavi, gde je bilo i područje današnje opštine Voždovac i Posavski u Ostružnici.
Odlukom od 2. jula 1856. g. rasformiran je Turinski srez sa središtem u Daroslavi a njegova teritorija podeljena je između Kosmajskog i Kolubarskog sreza. Istom odlukom osnovan je Vračarski srez od delova Podunavskog i Posavskog sreza, a Podunavski srez dobio ime Gročanski srez. Prema navedenoj odluci Beogradsko okružje sada su sačinjavali srezovi: Vračarski, Gročanski, Kolubarski, Kosmajski i Posavski. Vračarski srez činili su: Banjica, Beli Potok, Veliki Mokri Lug, Veliko Selo, Vinča, Višnjica, Jajinci, Kaluđerica, Kumodraž, Leštane, Mali Mokri Lug, Mirijevo, Pinosava, Rakovica, Resnik, Rušanj i Slanci. Iz Podunavskog sreza tada ulaze i: Žarkovo, Železnik i Kneževac, a 14. marta 1861. g. i Ostružnica. Prema navedenoj Odluci Ripanj i Zuce su tada pripadali Srezu ponudavskom sa sedištem u Grockoj.
U obrazloženju odluke o administrativno-teritorijalnoj podeli od 2. jula 1856. g. navedeni su sledeći razlozi:
“Ukazala se potreba za drugačijom podelom Beogradskog okruga na srezove; jer dosadašnja podela neodgovara cilju; naročito u pogledu sela u blizini Beograda, koji zbog udaljenosti od katastarskih sreskih kancelarija često ostaju bez nužnog policijskog nadzora, koji je utoliko potrebniji ukoliko je iz dana u dan sve veći saobraćaj stanovnika ovih sela sa stanovnicima Beograda, gde kao što je poznato ima bećara, skitnica i beskućnika kojima neprestano treba u trag ulaziti, a to ovdašnja policija, ograničena na sam Beograd ne može činiti u onim slučajevima kada koji od njih kako zlo učini pa pribežište nađe u kome od obližnjih sela ili kad koji iz ovih sela u varoši kakvo zlo učini”.
Uz manje promene (1. jula 1863.g. Topčider iz sreza Posavskog prelazi pod upravu varoši Beograda) ovakva administrativna podela ostala je do 14. februara 1886. g. kada je opština Ripanj izdvojena iz Gročanskog i prešla u Vračarski srez.
Ustav Srbije iz 1888. g. zadržao je podelu zemlje na okruge, srezove i opštine, s tim što je predvideo samoupravu ovih jedinica u određenim granicama. Samouprava okruga je samo delimično ostvarena u vidu Okružne skupštine i Okružnog odbora koji “iz državne upravne vlasti vode brigu o čuvanju i unapređenju prosvetnih, privrednih, saobraćajnih, sanitetskih i finansijskih okružnih interesa”.
Samouprava opština je nešto šira. Opštinske poslove su vršili: Opštinski sud, Opštinski odbor i Opštinski zbor (skupština). Izbori su bili neposredni, a pravo glasa imao je svaki žitelj koji je, uz druge poslove, plaćao državi 15 din. neposrednog poreza. Krug opštinske nadležnosti određivan je zakonom.
Nov
embra 25. 1889. g. donet je novi Zakon o opštinama, a 15. marta 1890. g. i novi Zakon o administrativnoj podeli Kraljevine Srbije kojom je država podeljena na 15 okruga. Ovim zakonom spojeni su u neki do tada manji okruzi i pregrupisana neka okružna područja: spojeni su stari beogradski i smederevski okruzi u novi Podunavski okrug; spojeni su rudnički i čačanski okruzi u Rudnički; jagodinski i ćuprijski u Moravski okrug; toplički i deo niškog u Toplički okrug; kruševački i deo aleksinačkog u Kruševački okrug. Varoši Beograd i Niš dobili su status posebnih uprava.
Selo Zuce je 1890.g. iz Gročanskog sreza prešlo je u Vračarski srez.
Od 1889. g. otpočeo je period cepanja većih opština, zbog težnji da se povećanjem broja opština zadovolje izvesni, lokalni i individualni interesi vezani za sistem učvršćivanja pozicije vladajuće stranke. Tada je granica opštinskog minimuma spuštena od 500 na 200 poreskih glava, tj. dozvoljeno je cepanje većih opština koje su stvorene tokom 1885/6. g. Izmenama zakona od 21. marta 1902.g.otišlo se još dalje, umesto 200 poreskih glava u jednoj opštini predviđeno je da može da ima 200 punoletnih građana. U toku ovih izmena od 1889. do 1909.g. u Gročanskom srezu ukinuto je, odnosno transformisano čak 24 postojeće opštine i osnovano 42 nove, manje opštine.
Prema službenim podacima iz 1892. godine Srbija je imala 15 okruga, 71 srez, 1290 opština, 46 varošica, 25 varoši, 3791 selo i zaseok i 2 varoši: Beograd i Niš; ukupno 3862 naseljena mesta.
Okrug Podunavski tada su činili sledeći srezovi: Vračarski, Gročanski, Jasenički, Kolubarski, Kosmajski, Posavski i Smederevski. Grocka je tada imala status varošice.
Srez Vračarski ima 16 opština, 22 sela i zaseoka sa 4470 poreske glave. U srezu nema varoši i varošica. Opštine u srezu Vračarskom su i:
1) Belopotočka sastavljena iz Belog Potoka i Rakovice;
12) Pinosavačka čini je mesto Pinosava;
14) Ripanjska čini je mesto Ripanj.
Selo Zuce još nema status opštine, pa kao selo pripada opštini Leštane.
Ostale opštine u Vračarskom srezu su: Velikomokroluška, Velikoselska, Vinčanska, Višnjička, Žarkovačka, Železnička, Kumodraška, Leštanska, Malomokroluška, Mirijevska, Resnička, Rušanjska i Slanačka.
Političke opštine u srezu su: Belopotočka, Pinosavska i Ripanjska. Školske opštine su Belopotočka i Ripanjska.
Poštu i telegraf podavalske opštine i sela još uvek nisu imale.
Mineralne vode u selu bile su: u selu Kaluđericama topla voda od 25 stepeni, sumporovita; i kisela voda u mestu Tupovcu u ataru sela Ripanj. Zakonom o izmenama administrativne podele Kraljevine Srbije iz 1896. Srbija je podeljena na 15 okruga. Kod Podunavskog okruga nema promena, osim što je dodat Oraški srez sa sedištem u Velikom Orašju. Ovaj zakon ukinuo je administrativnu upravu varoši Niš, i umesto nje predvideo formiranje Niškog okruga.
Zakonom od 24. januara 1900. g. podeljen je Podunavski okrug na Beogradski i Smederevski okrug. U Smederevski (podunavski) okrug ušli su srezovi: Jasenički, Oraški i Podunavski, a Beogradski okrug je zadržao svoje stare srezove: Vračarski, Gročanski, Kolubarski, Kosmajski i Posavski. Srbija je 1900.g. imala 16 okruga podeljenih u 81 srez i varoš Beograd sa zasebnom upravom. U okviru srezova bilo je: 796 opština, 24 varoši, 58 varošica, 3217 sela, 1003 zaseoka i ukupno 4302 naseljena mesta.
Zakonom od 10 aprila 1902.g. podeljen je Rudnički okrug na rudnički i čačanski, pa je tada Srbija imala 17 okruga kako je ostalo do 1918, odnosno 1921, osim manjih izmena 1907. i 1912/13.g. Zakonom od 8. jula 1907. iz Vračarskog sreza upravi varoši Beograd dodata je Čukarica i pregrupisani srezovi kopaonički i kosnički.
Zakonom od 24. avgusta 1913. južni novooslobođeni krajevi – Raška oblast, Kosovo i Metohija i Makedonija su podeljeni na 11 okruga i 46 srezova. Okruzi su bili: bitoljski, prizrenski, kavadarski, kumanovski, novopazarski, pljevaljski, prizrenski, prištinski, skopski, tetovski i štipski.
Ustavom NR Srbije iz 1947. iz navedenih okruga u područje NR Srbije uključeni su sledeći okruzi i srezovi:
1. Novopazarski okrug – srezovi mitrovački, novopazarski i sjenički;
2. Prizrenski okrug – srezovi gorski, đakovički, metohijski, podgorski, podrimski i šarplaninski,
3. Prištinski (kosovski) okrug – srezovi vučitrnski, gnjilanski, lapski, prištinski i ferizovački;
4. Iz Kumanovskog okruga srez preševski;
5. Iz Pljevaljskog okruga srezovi novovaroški i prijepoljski;
6. Iz Skopskog okruga srez kačanički.
Ostali srezovi pripojeni su NR Makedoniji i NR Crnoj Gori.
Prema navedenom Zakonu od 24. avgusta 1913. grad Beograd je obuhvatao: Varoš, Vračar, Dorćol, Palilulu, Savamalu, Terazije i Topčider.
Beogradski okrug imao je tada (1913g.) dva sreza:
-Srez Vračar koji je obuhvatao: Beli Potok, Veliki Mokri Lug, Veliko Selo, Vinču, Višnjicu, Žarkovo, Železnik, Zuce, Jajince, Kaluđericu, Kneževac, Kumodraž, Leštane, Mali Mokri Lug, Mirijevo, Pinosavu, Resnik, Ripanj, Rušanj, Slance i Čukaricu;
-Srez Grocka obuhvatao je: Begaljicu, Boleč, Brestovac, Vrčin, Grocku, Dražanj, Zaklopaču, Kamendol, Malu Ivanču, Mali Požarevac, Pudajice, Ritopek, Senaju, Umčare i Šepšin.
Od 1918. do 1921. zadržana je predratna administrativno-teritorijalna podela jugoslovenskih zemalja u Kraljevstvu, odnosno Kraljevini Srba Hrvata i Slovenaca. Od 1922. do 1929. zemlja je podeljena na 33 oblasti (županije), među kojima je bila i Beogradska oblast u kojoj su: 1) Grad Beograd; 2) Srezovi iz Beograskog okruga (Posavski i Vračarski); Iz Banata grad Pančevo i srezovi: Pančevo, Kovačica, Veliki Bečkerek i gradovi Turski Bečej, Čenej, Žombolj, Velika Kikinda i Turska Kanjiža; Iz županije Bačka srezovi Senta, Stari Bečej, Žombolj, Titel i gradovi Stara Kanjiža, Senta i Stari Bečej.
Prema navedenoj podeli Vračarski srez tada su, pored ostalih, činile i sledeće opštine: Belopotočka sa sedištem u Belom Potoku; Ripanjska sa sedištem u Ripnju; Pinosavačka sa sedištem u Pinosavi i Zučanska sa sedištem u Zucima.
Zakon o opštinama iz marta 1933. predvideo je relativno velike opštine sa najmanje 3.000 stanovnika, što je dovelo do pregrupisavanje dotadašnjih opština. Samouprava opština po ovom zakonu je ograničena inplementacijom državnih organa u opštinske poslove. Državni organi su vršili nadzor nad radom opštine. U Vračarskom srezu od 1921. do 1931. formirana je jedna nova opština.
Knez Miloš Obrenović za vreme svoje vladavine težio je da u Knjažestvu Sebskom iznad nahija ( okruga) ustanovi oblasne organe preko kojih bi efikasnije sprovodio svoju vlast. S druge strane ustavobranitelji su se borili protiv centralne vlasti. Kasnije političke stranke u drugoj polovini 19. veka borile su se za lokalnu samoupravu i težile da ostvare velike opštine, pa i velike srezove bez okruga. Dok su Obrenovići nastojali da zadrže okruge sa malim srezovima i malim opštinama Vidodvanski ustav iz 1921. ostvario je centralizam preko 33 oblasti ( županije ). Slično tome kralj Aleksandar Karađorđević je 1929. preko još većih
administrativno-teritorijalnih jedinica, banovina, sprovodio svoj lični režim. Posle 1945. g. komunistički koncept vlasti postavljen je bio na malim opštinama (mesni narodni odbori) i srezovima, s tim što je projektovano da kasnije dođe do formiranja velikih i samostalnih opština i do njihovih zajednica kao proširenih srezova, što je kasnije i ostvareno. Ali je pri tome ovaj koncept vlasti morao da se u dva maha osloni na veće teritorijalne jedinice, prvo okruge, a zatim na oblasti.
NAKON OKUPACIJE KRALjEVINE JUGOSLAVIJE 1941. deo teritorije centralne Srbije i Banata koje su držali Nemci podelili su na 14 okruga, među kojima je bio i Beogradski okrug. Okruzi su i deljeni na srezove a srezovi na opštine.
Uporedo sa širenjem slobodne teritorije partizanski pokret je od početka ustanka u zapadnoj Srbiji i Jugoslaviji stvarao svoje mesne, sreske, kasnije i okružne narodnooslobodilačke odbore kao privremene organe vlasti. Prvi NOO stvoren je u Užicu, novembra 1941 u Zemunu 1943. a 1944. stvoreni su: Sreski NOO za srez mladenovački, Sreski NOO sreza gročanskog, Sreski NOO sreza podunavskog, Sreski NOO sreza kosmajskog, Sreski NOO sreza jaseničkog, Sreski NOO sreza oraškog i Sreski NOO sreza brestovačkog. Od Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu 29. 11. 1943. u većim selima formiraju se i Okružni narodnooslobodilački odbori. Zadaci ovih privremenih organa vlasti bila je organizacija narodne vlasti, objedinjavanje rada na svoj teritoriji i neposredna pomoć nižim organima. Posle oslobođenja mesni narodnooslobodilački odbori, sreski narodnooslobodilački odbori i okružni narodnooslobodilački odbori pretvoreni su, odnosno promenjeno im je ime, u mesne narodne odbore, sreske narodne odbore i okružne narodne odbore.
POSLE DRUGOG SVETSKOG RATA, novembra 1944. godine Beograd i njegovo područje podeljeno je na 14. reona i u reonima formirani Narodnooslobodilački odbori, kao novi organi vlasti koji su pokrivali teritoriju bivših kvartova. Na osnovu odluka Izvršnog odbora Narodnog odbora grada Beograda od 11. decembra 1944. Reonski narodni odbori uspostavili su svoje odseke: upravni (za unutrašnje poslove), za obnovu, tehnički, finansijski, za snadbevanje, socijalnu zaštitu, prosvetu, trgovinu, industriju i zanatstvo i stambene poslove. Reonski narodnooslobodilački odbori bili su podređeni Izvršnom odboru Narodnooslobodilačkog odbora grada Beograda.
Zakonom o administrativno-teritorijalnoj podeli i potom Odlukom Izvršnog odbora Narodnog odbora grada Beograda iz 1945. sprovedena je nova teritorijalna podela Beograda. Umesto do tada 14. reona Beograd je podeljen na 7 reona sa 7 reonskih narodnih odbora (Sl. gl. Beograda, br. 4 od 8. septembra 1945). Juna meseca 1945. formirani su Narodni odbori naselja, kao delovi reona i isti postojali do decembra 1946. kada su ukinuti.
Uredbom o određivanju broja i područja reona u Beogradu iz maja 1947. uređeno je da u Beogradu postoji 8 gradskih reona i da se njihovo označavanje vrši rimskim brojevima od I – VIII. Aprila 1949. na području grada Beograda uspostavljen je i IX reon grada Beograda, a aprila 1950. uspostavljen je i X gradski reon grada Beograda. Odlukom o podeli područja grada Beograda na opštine, obrazovanju i organizovanju Narodnih odbora opština 1952. ukinuti su Narodni odbori Reona (Sl. gl. NO grada Beograda, br. 5-6 od 30. 5. 1952).
Prema podacima od 13. januara 1945. u V reon Beograda gde je spadao deo područja današnje opštine Voždovac bila su i sledeća mesta: Jajinci, Kumodraž, Rakovica i Resnik, a od 2 februara iste godine ovaj reon obuhvatao je i: Beli Potok, Veliki Mokri Lug, Veliko Selo, Vinču, Višnjicu, Žarkovo, Železnik, Mali Mokri Lug, Mirijevo, Pinosavu, Rakovicu, Resnik. Ripanj, Rušanj i Slance. Maja meseca 1945. Odlukom Izvršnog odbora Narodnog odbora grada Beograda formiran je Narodni odbor VI reona spajanjem dela Narodnog odbora XI reona i teritorije Banjica (Sl. gl. Beograda, br. 4 od 8. 9. 1945). Narodni odbor ovog reona obuhvatao je teritoriju koja je počinjala “od Bulevara oslobođenja, ulicom Bokeljskom do ulice Vojvode Gligora (Ustanička), pa istokom do ulice Gospodara Vučića (Tešićevo kupatilo) pa dalje ulicom Gospodara Vučića do ulice Vojislava Ilića, istom ulicom do granice atara, pa granicom atara (prema selima Veliki Mokri Lug, Kumodraž, Jajinci) Presecajući Kragujevački drum, pa dalje granicom atara Kaljavog potoka, Kaljavim potokom do ulice poštanske (Starca Vujadina), pa istom ulicom do Raške ulice, dalje istom ulicom do ulice 18. oktobar, pa dalje istom ulicom do Šumadijske, pa istom ulicom zaključno do ulice Bokeljske”. Odlukom Izvršnog Narodnog odbora grada Beograda iz juna 1945. u okviru Reonskog narodnog odbora na teritoriji VI reona formirano je 5 Narodnih odbora naselja (na Banjici, Voždovcu, Dušanovcu, Marinkovoj Bari i Pašinom Brdu), koji su postojali do decembra 1946. Narodni odbor VI reona grada Beograda ukinut je maja meseca 1952.
Narodni odbor VII reona grada Beograda formiran je maja meseca 1945. odlukom Izvršnog odbora Narodnog odbora grada Beograda spajanjem teritorija Narodnog odbora XII reona ( teritorija Dedinja, Košutnjaka i Rakovice ), XIII i XIV reona. Narodni odbor VII reona obuhvatao je teritoriju koja je polazila od : “Obale Save, Železničkim nasipom (pruga Beograd-Zemun) pa istom pored ogradnog zida fabrike VAPA na Bulevar Vojvode Mišića, pa istim pored kafane “Mostar” obuhvatajući isti pa Bulevarom Vojvode Putnika do Zvezde, od Zvezde Topčiderskim vencom do Bulevara kneza Aleksandra Karađorđevića ( Dedinjski bulevar), pa istim zajedno do ulice Dinka Ranjine (Omladinskih brigada) ulicom Dinka Ranjine pa delom ulice Ljutice Bogdana do Šumadijske, pa dalje istom do ulice 18. oktobra, ulicom 18. oktobra do ulice Banjičke (Crnotravska), delom ulice Banjičke do ulice Raške, dalje ulicom Raške do Kaljavog potoka, pa istom do granice atara, dalje granicom prema selima (Resnik, Kneževac, Žarkovo i Ostružnica), sve do obale Save, pa rekom Savom obuhvatajući Adu Ciganliju sve do Železničkog nasipa (pruga Beograd-Zemun) “. Na teritoriji VII reona juna meseca 1945. formirano je 5 Odbora naselja (na Čukarici, Rakovici, Senjaku, Košutnjaku i Dedinju).
Prema prvom Zakonu o administrativno-teritorijalnoj podeli socijalističke Srbije od 1. septembra 1945. Srbija se sastojala od: 1) Područja grada Beograda i 14 okruga u centralnom delu Srbije, među kojima je i Beogradski okrug; 2) Područja AP Vojvodine sa 6 okruga: 3) Autonomno Kosovsko-Metohijske oblasti.
Polovinom 1946. donet je savezni Opšti zakon o narodnim odborima, kojim su postavljeni osnovni principi organizacije i rada narodnih odbora i smernice za njihov dalji rad. Početkom 1947. donet je Ustav NR Srbije u kome se potvrđuje da su “narodni odbori najviši organi državne vlasti, u odnosima lokalnog značaja na svom području. Narodni odbori ostvaruju na svome području i zadatke opšteg značaja”. Ustav je u centralnom delu Srbije zadržao podelu na iste okruge, kao što je odredio Zakon o administrativnoj podeli iz 1945.g.
Zakonom o administrativnoj podeli NR Srbije od 18. aprila 1947. (Sl. gl. NRS, br. 17/1947) utvrđeno je da su administrativno-teritorijalne jedinice: srezovi, gradovi, gradski reoni i područja mesnih narodnih odbora ili gradskih naselja. Znači ovaj zakon ukinuo je Okruge kao administrativno-teritorijalne jedinice a time i okružne narodne odbore jer su postepeno postali kočnica rada sreskih narodnih odbora i njihovog osamostaljivanja postajući nepotreban posrednik između organa državne uprave u centru i na terenu. Zamišljeno je da se ubuduće republički organi direktno
povezuju sa srezovima. Prema ovom zakonu predviđeno je da srez obuhvati više područja mesnih narodnih odbora koji predstavljaju povezanu prirodnu i ekonomsku celinu, a imaju zajedničke ekonomske, kulturne i administrativne interese. Područje mesnih narodnih odbora kao administrativno-teritorijalne jedinice sačinjavalo je jedno ili više naseljenih mesta (sela, varoši i varošica ili radničkih i drugih naselja). Granice teritorijalnih jedinica određene su granicama njihovih mesta koja ulaze u njihov sastav. Na osnovu ovog zakona ukinut je Okrug Beogradski i srezovi u njegovom sastavu: Vračarski sa Belim Potokom, Gročanski (Grocka), Kosmajski (Sopot), Mladenovački (Mladenovac) i Posavski (Umka). Na području ukinutih srezova stvorena su dva nova sreza: Beogradski sa sedištem u Beogradu i Kosmajski sa sedištem u Mladenovcu. Sreski narodni odbori bili su direktno vezani za republičke organe NR Srbije.
Beogradski srez sa sedištem Sreskog narodnog odbora u Beogradu, obuhvatao je 42 područja, odnosno 42 područja mesnih narodnih odbora ukinutih srezova: iz sreza Vračarskog: Beli Potok, Vinča, Višnjica, Veliki Mokri Lug, Veliko Selo, Žarkovo, Železnik, Zuce, Jajinci, Kaluđerica, Kneževac, Kumodraž, Leštane, Mali Mokri Lug, Mirijevo, Pinosava, Rakovica, Resnik, Ripanj, Rušanj i Slanci; iz sreza Gročanskog područja svih bivših MNO iz sreza Posavskog, sve MNO iz sreza Kosmajskog: Beljinu, Lisović, Manić i Slatina.
Uredbom o određivanju broja i područja gradskih reona u Beogradu od 27. maja 1947. (Sl. gl. NRS br 24/1947) ustanovljeno je 8 reona. Šesti reon obuhvatao je “deo gradskog područja koji se graniči: počev od ugla Bulevara Jugoslovenske armije i Bokeljske ulice, granica ide Bokeljskom ulicom do ulice vojvode Gligora (danas Ustanička), ulicom vojvode Gligora do ulice Gospodara Vučića do ulice Vojislava Ilića do granice atara prema selima Veliki Mokri Lug, Kumodraž i Jajinci, preseca Kragujevački drum do Kaljavog potoka, Kaljavim potokom do Baštovanske ulice, Baštovanskom ulicom do Raške ulice, Raškom ulicom do ulice 18. oktobar i ulicom 18. oktobra do Bulevara Jugoslovenske armije i Bulevarom Jugoslovenske armije do Bokeljske ulice”.
Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine FNRJ od 25. marta 1949. ozakonjeno je formiranje Oblasti kao administrativno-teritorijalnih jedinica i formiranje Privremenih Oblasnih narodnih odbora. Zakonom o podeli teritorije NRS od 16. maja (Sl. gl. NRS, br. 5/1950) teritorija NR Srbije bila je podeljena na: A) 5 oblasti: Beogradsku (Beograd), Kragujevačku (Kragujevac), Nišku (Niš), Timočku (Zaječar), Titovo Užičku (T. Užice). Područje grada Beograda činilo je posebnu administrativno-teritorijalnu jedinicu van oblasti; B) AP Vojvodinu i V) Autonomnu Kosovsko-metohijsku oblast. Oblasti su se dalje delile na srezove i gradove, odnosno gradske reone, gradska naselja i mesta, gde su bila sedišta MNO. Beogradska oblast imala je 24 sreza, među kojima i Beogradski srez sa sedištem Sreskog narodnog odbora u Beogradu. Područje grada Beograda imalo je posebnu administrativno-teritorijalnu jedinicu van oblasti (Sl. gl. NRS, br.37/1951). Kada su krajem 1951. ukinute Oblasti Narodni odbori srezova su se direktno vezali sa republičkim organima.
U 1950. otvoren je proces decentralizacije vlasti i rukovođenju privredom, što je praćeno izmenama uloge narodnih odbora i promenama u administrativno-teritorijalnoj podeli NR Srbije. Promene su se sastojale u tome što su ukinuti mesni narodni odbori i stvorene opštine i opštinske vlasti. Tako je na osnovu zajedničkih komunalnih interesa, tradicija i potreba stanovništva došlo do spajanja manjih ekonomskih slabih mesnih narodnih odbora u jednu opštinu
Zakon o administrativno-teritorijalnoj podeli Srbije od 28 januara 1950. pored ukidanja mesnih narodnih odbora uvodi i veći broj srezova. U Srezu beogradskom bilo je 20 narodnih odbora opština, među kojima su i: Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj. U članu 6 ovog zakona na području grada Beograda navode se i sledeća gradska (radnička) naselja: Bežanija, Besni Fok, Borča, Glogonjski Rit, Žarkovo, Železnik, Krnjača, Ovča, Padinska Skela i Rakovica. Odlukom o adninistrativno-teritorijalnoj promenama na području grada Beogrda iz 1950 (Sl. gl. NRS, br. 14/1950) obrazovan je i X reon grada Beograda na novobeogradskoj i bežanijskoj strani. Po ovoj odluci VI reon je tada birao 80 odbornika u svoju skupštinu.
Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Srbije br. 435 od 27. novembra 1951. doneta je Odluka o ukidanju oblasti kao administrativno-teritorijalnih jedinica i prestanku rada oblasnih narodnih odbora u Srbiji sa 1. decembrom 1951.g. Nakon toga došlo je do spajanja malih ekonomski slabih mesnih narodnih odbora u jednu opštinu na osnovu zajedničkih komunalnih interesa sa tradicijom i potrebama. Na ovaj način je smanjen broj opština u odnosu na do tada mesne narodne odbore. U skladu sa ovim promenama smanjen je i broj srezova.
Savezni zakon o Narodnim odborima od 1. aprila 1952. Narodne odbore opština odredio je kao lokalne organe i organe narodnog samoupravljanja u opštinama, srezovima i gradovima. Na osnovu ovog zakona Narodna skupština NR Srbije 3. aprila 1952. donela je Zakonom o administrativno-teritorijalnoj podeli NR Srbije (Sl. gl. NRS, br. 15/1952) kojim je teritorija Srbije podeljena na opštine, srezove (12) i gradove (7). Odlukom Narodnog odbora grada Beograda od 29. maja 1952. ukinuti su reonski odbori, narodni odbori mesta i narodni odbori naselja, a područje grada Beograda podeljeno je na opštine (Narodni odbor opština i Narodni odbor grada Beograda, koji je imao status sreza. Srez beogradski imao je 37 opština, među kojima su i opštine Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj. Ovim zakonom ukinuti su gročanski i lipovački srez, a njihova područja (izuzev područja opština Brestovik, Kamen Do, Pudarci i Umčari koja su uključena u Srez podunavski) ušla su u sastav Sreza Beogradskog. Navedenim zakonom područje grada Beograda podeljeno je na uže područje (Voždovac, istočni Vračar, Zapadni Vračar, Zvezdara, Karaburma, Pašino brdo, Neimar, Novi Beograd, Palilula, Savski venac, Stari Grad, Stari Đeram, Terazije, Topčidersko brdo i Čukarica i šire područje u koje ulazi i Bežanija, Borča, Žarkovo, Železnik, Krnjača, Ovča, Padinska skela, Rakovica i Zemun.
Narodni odbor opštine Voždovac, koji je formiran maja meseca 1952. godine od dela teritorije ukinutog Narodnog odbora VI reona (Sl. gl. NO grada Beograda broj 5-6/1952), obuhvatao je sledeću teritoriju: “Počev od skvera kod Autokomande Tabanovačkom ulicom do Prešernove ulice, Prešernovom ulicom do Stevana Prvovenčanog, ulicom Stevana Prvovenčanog do Kumodraškog potoka, levom stranom Kumodraškog potoka do granice katastarskih opština Kumodraž i Jajinci, granicom ovih opština do Avalskog druma, ovim drumom do Kaljavog potoka, nizvodno pored Kaljavog potoka do Plitvičke ulice, završetkom Plitvičke ulice ulazi u Baštovansku ulicu, Baštovanskom ulicom do Raške, Raškom do ulice Neznanog junaka, ulicom Neznanog junaka do Veljka Lukića Kurjaka, ulicom do Šarene Ćuprije, od Šarene Ćuprije Bulevarom Jugoslovenske armije do ulice Omladinskih brigrada, pa oko skvera kod Autokomande do početka Tabanovačke ulice”. Od januara 1957. Opština Voždovac je u nadležnosti Narodnog odbora grada Beograda.
Prema Zakonu o područjima srezova i opština u NR Srbiji od 1. septembra 1955. težište komunalne, samoupravne i lokalne vlasti nije više u srezu nego u op&scar
on;tini kao komuni (aktuelno je bilo uvođenje komunalnog sistema). Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o područjima srezova i opština u NR Srbiji od decembra 1956. ukinut je Srez beogradski a njegova prava i dužnosti preuzeo je Narodni odbor grada Beograda. Područje grada Beograda pregrupisano je u 20 novih opština (uže područje imalo je 10 opština, koliko je imalo i njegovo šire područje) koje su ušle je u sastav područja grada Beograda i novoformiranih srezova Mladenovac i Lazarevac. U isto vreme grad Beograd utvrđen je i kao srez u čiji su sastav ušla područja novoformiranih i ukinutih narodnih odbora opština bivšeg Sreza beogradskog, i to: u Narodni odbor opštine Voždovac 1. jula 1955. ušla su područja ukinutih narodnih odbora opština: Beli Potok, Jajinci, Kumodraž, Pinosava i Rakovica, zatim Narodni odbor opštine Vrčin sa područjem Narodnog odbora opštine Zuce i Narodni odbor opštine Ripanj. U centrima pripojenih sela, koja su do tada bile opštine, obrazovane su mesne kancelarije. Novoformirana opština Voždovac počela je sa radom 1. septembra 1955. godine.
Prema Zakonu o izmenama i dopunama Zakona o područjima srezova i opština u NRS (Sl. gl. NRS, br. 27/1957) prava i dužnosti sreza na području grada Beograda vršio je Narodni odbor grada Beograda. Prema ovom zakonu grad Beograd je imao 17 opština, među kojima i opštinu Voždovac koja je obuhvatala “deo grada Beograda “Voždovac” i “Lekino Brdo”, Beli Potok, Veliki Mokri Lug, Zuce, Jajince, Kumodraž, Pinosavu i Rakovicu” i Opštinu Vračar koja je obuhvatala “deo grada Beograda “Istočni Vračar”, Neimar do Terazija”. Opštine Voždovac, Vračar, Zvezdara, Zemun, N. Beograd, Palilula, Rakovica, Savski Venac, Stari Grad i Čukarica činile su uže područje grada Beograda.
Januara 1957. godine opština Voždovac je proširena pripajanjem ukinute opštine Lekino brdo i pripajanjem Velikog Mokrog Luga iz ukinute opštine Mali Mokri Lug, a 1. jula iste godine Voždovcu je pripojeno i naseljeno mesto Zuce iz ukinute opštine Vrčin.
Zakonom o područijma opština i srezova u NR Srbiji iz 1959 (Sl. gl. NRS, br. 51/1959) propisao je da u Srbiji ima 21 srez, od kojih je pod br. 21 naveden “Grad Beograd sa sedištem Narodnog odbora grada u Beogradu i da prava i dužnosti sreza na području grada Beograda vrši Narodni odbor grada Beograda”. Ovim zakonom ukinuti su srezovi u Autonomnoj Kosovsko-Metohijskoj oblasti, u kojoj je propisano postojanje samo opština.
Prema ovom Zakonu na području grada Beograda bilo je 15 opština: Voždovac, Vračar, Zvezdara, Zemun, Krnjača, Novi Beograd, Palilula, Savski Venac, Stari Grad, Surčin, Sopot. Uže gradsko područje činele su opštine: Voždovac, Vračar, Zvezdara, Zemun, Krnjača, Novi Beograd, Palilula, Savski Venac, Stari Grad i Čukarica.
Opština Voždovac sa sedištem Narodnog odbora opštine u Beogradu obuhvatao je sledeća naseljena mesta: Deo grada Beograd “Voždovac” i “Lekino Brdo”, Beli Potok, Zuce, Jajince, Kumodraž, Pinosavu, Rakovicu, Ripanj, Bošnjake i Brđane.
Na osnovu navedenog zakona ukinuta je opština Umka i opština Ripanj koja je sa naseljenim mestima Bošnjaci i Brđani 1. januara 1960. godine pripojena opštini Voždovac. Istovremeno iz opštine Voždovac izdvaja se naseljeno mesto Veliki Mokri Lug koji ulazi u sastav opštine Zvezdara (Sl. gl. NRS, br. 51/1959).
Organi vlasti u podavalskim selima: Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj posle Drugog svetskog rata formirani su odmah nakon oslobođenja. Novembra 1944. formirani su: Mesni narodnooslobodilački odbor Beli Potok; Mesni narodnooslobodilački odbor Zuce; Mesni narodnooslobodilački odbor Pinosava i Mesni narodnooslobodilački odbor Ripanj, svi u nadležnosti Sreza vračarskog. Prema Zakonu o administrativno-teritorijalnoj podeli NR Srbije iz aprila 1947. Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj kao mesni narodni odbori ušli su u sastav Sreza beogradskog i došli pod nadležnost Sreskog Narodnog odbora u Beogradu (Sl. gl. NRS, br. 17/1947). Aprila meseca 1952. Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj formirani su kao Narodni, odnosno Mesni odbori opština Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj i ostali u okviru Sreza beogradskog (Sl. gl. NRS, br. 15/1952). Opštine : Beli Potok, Zuce i Pinosava ukinute su jula 1955. (Sl. gl. NRS, br. 56/1955). Ukinute opštine prestale su sa radom 1. septembra 1955, a njihove teritorije pripojene drugim opštinama: teritorija Opštine Beli Potok i teritorija Opštine Pinosava pripojene su Opštini Voždovac – Srez beogradski a teritorija Opštine Zuce pripojena je Opštini Vrčin – Srez beogradski.
Zakonom iz decembra 1956. utvrđena je teritorija Opštine Ripanj koja je obuhvatala naseljena mesta Ripanj, Bošnjaci i Brđani (Sl. gl. NRS, br. 58/1956). Opština Ripanj ukinuta je novembra 1959, a njena teritorija od 1. novembra 1960. pripojena Opštini Voždovac – Grad Beograd.
Na osnovu Ustava NRS iz 1963. godine narodni odbori opština prerasli su u skupštine opština (Sl. gl. NRS, br. 14/1963). Narodni odbor opštine Voždovac se organizuje kao Skupština opštine Voždovac. Na teritoriji gradskih i seoskih naselja Opštine Voždovac obrazovane su mesne kancelarije. Prema ovom Ustavu skupština opštine je najviši organ vlasti i organ društvenog samoupravljanja. Skupština opštine utvrđivala je politiku opštine i odlučivala je o političkim, privrednim i društvenim pitanjima, donosila propise, društveni plan i budžet opštine. Istovremeno skupština opštine je bila i predstavničko telo koje su činili delgati. Za vršenje političkih, izvršnih i upravnih poslova skupštine opština su formirale savete i druge organe za opštu upravu, unutrašnje poslove. društveni plan i finansije, narodno zdravlje i socijalnu zaštitu, prosvetu i kulturu, građevinske i komunalno-stambene poslove, trgovinu i ugostiteljstvo.
Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o područjima opština i srezova u SR Srbiji od 10. decembra 1965 (Sl. gl. SRS, br. 51/1965) u SR Srbiji postoje opštine i srezovi. Prava i dužnosti sreza na teritoriji grada Beograda vrši je grad Beograd. Ovim zakonom ukinute su Opština Krnjača i Opština Surčin, a njihove teritorije pripojene su opštinama Palilula, odnosno Zemun.
Ustavnim zakonom o ukidanju srezova u SRS iz 1966. srezovi su ukinuti sa 31. martom 1967.g. Na osnovu ovog zakona istog dana donet je Ustavni zakon o ostvarivanju prava i dužnosti u gradu Beogradu (Sl. gl. SRS, br. 53/1966) po kome je pravo i dužnosti opština na teritoriji grada Beograda počeo da vrši grad Beograd i opštine u njegovom sastavu.U vršenju prava i dužnosti grad Beograd je imao položaj opštine. Grad Beograd je sarađivao sa opštinama sa svoje teritorije i ostvarivao nadzor u pogledu zakonitosti organa opština u svom sastavu. Opštine u Beogradu će, na osnovu ovih ovlašćenja, izvestan broj svojih poslova poveriti gradu Beogradu. Granice opština nisu utvrđivane statutima opština, već odlukom Skupštine grada Beograda. Tada prestaje podela teritorije grada Beograda na njegovo uže i šire područje, pa se od tada samo navode koje opštine čine njegovu teritoriju. Opština Voždovac sa podavalskim selima Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj će od 1. januara 1967. godine biti u sastavu teritorije
grada Beograda (Sl.gl. SRS br. 52/1966).
Novembra meseca 1970. teritorija grada Beograda proširena je pripajanjem opština Lazarevac i Mladenovac. Godine 1974. iz Opštine Čukarica se izdvaja Rakovica i sa Kneževcem i Resnikom formira posebnu Opštinu Rakovica sa sedištem u Rakovici-Beograd.
Prema Ustavu SR Srbije iz 1974. opština je osnovna samoupravna i društveno-politička zajednica.
Zakonom o teritorijalnoj organizaciji opština u SRS iz 1977. (Sl. gl. SRS, broj 31/1977) utvrđeno je da teritoriju grada Beograda čine opštine: Barajevo, Voždovac, Vračar, Grocka, Zvezdara, Lazarevac, Mladenovac, Novi Beograd, Obrenovac, Palilula, Rakovica, Savski venac, Sopot, Stari grad i Rakovica, a teritorija Opštine Voždovac obuhvata deo grada Beograda i naseljena mesta: Beli potok, Zuce, Pinosavu, Ripanj, Bošnjake i Brđane.
Nakon ovih promena Opština Voždovac kao administarativno-teritorijalna jedinica opstaće do danas kada se ukazuje potreba za novom administrativno-teritoijalnom organizacijom njegog gradskog i prigradskog područja. Na to naročito utiče povećanje broja stanovništva i privrednih subjekata i izgradnja zaobilaznog pravca autoputa oko Beograda koji preseca današnju teritoriju Opštine Voždovac na dva dela.
1) Administrativno-teritorijalne promene u Srbiji u 19. i 20. veku, kao i drugim zemljama, bile su vrlo česte i promenljive. Za ceo ovaj period tragalo se i još uvek se traga za celishodnom i racionalnom administrativno-teritorijalnom organizacijom. Administrativno-teritorijalne promene karakteristične su i za uže i šire područje grada Beograda, opštinu Voždovac i podavalska sela posebno. Današnja teritorija opštine Voždovac i podavalskih sela: Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj pripadala je različitim administrativno-teritorijalnim jedinicama, po nazivu, veličini te teritorije, administrativnom središtu te jedinice i dr. Na osnovu sveobuhvatog i temeljnog istraživanja raspoloživih istorijskih izvora može se reći da je ova teritorija uglavnom bivala u Beogradskoj i Smederevskoj, odnosno Gročanskoj nahiji, Podunavskom i Beogradskom okrugu ili srezu, Vračarskom srezu, V i VI reonu posle Drugog svetskog rata, Mesnim narodnim odborima ovih opština i mesta i Opštini Voždovac gde sada administrativno pripada područje Voždovca i podavalska sela.
2) Naseljena mesta Beli Potok, Pinosava i Ripanj su još u 19. i 20. veku imala status opštine, dok su Zuce taj staus dobile u 20. veku. Između dva svetska rata Ripanj je imao rang varošice. I posle Drugog svetskog rata podavalska sela su imala status opština, jedno vreme status mesnih narodnih odbora, sve do 1955. kada su Beli Potok, Zuce i Pinosava, a Ripanj do 1959. pripojeni Opštini Voždovac. No pođimo redom:
– Za vreme Karađorđeve Srbije (1804-1813), potom i knez Miloševe Srbije od 1815-1834, podavalska sela bila su u sastavu Beogradske i Smederevske nahije;
– U 1834. i 1835. su u Podunavskom serdarstvu sa sedištem u Beogradu; 1835. u Turinskom i Podunavskom srezu Beogradskog okružja;
– Od 1835. do 1856. takođe u Beogradskom okrugu, odnosno njegovim srezovima Podunavskom i Kosmajskom koji su jedno vreme bili spojeni u jedan srez, odnosno u Podunavskom srezu sa sedištem u Grockoj i Turinskom srezu sa sedištem u Daroslavi;
– Od 1856. Beli Potok i Pinosava su bili u novosonovanom Vračarskom srezu Beogradskog okruga, dok su Zuce i Ripanj i dalje ostali u Podunavskom srezu; 1886. Opština Ripanj iz Podunavskog, odnodno Gročanskog sreza priključena je Vračarskom srezu; najzad i selo Zuce je 1890. priključeno Vračarskom srezu, koji je tada imao 16. opština, među kojima su i opštine: Belopotočka, Pinosavska i Ripanjska. Selo Zuce i dalje je pripadalo opštini Leštane;
– 1913. Beograski okrug imao je dva sreza: Vračarski (u sastavu koga su bila naseljena mesta Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj) i Gročanski srez. Ovakva administratino-teritorijalna pripadnost sa manjim izmenama ostala je do 1941, do nemačke okupacije; o
– Od 1945. do 1947. Beli potok, Pinosava i Ripanj su u okviru V, odnosno VI Reona;
– Od 1947. do 1959. ova mesta sa stausom mesnih narodnih odbora ili opština bila su u sastavu Beogradskog sreza;
– Od 1959. do danas Beli Potok, Zuce i Pinosava a Ripanj od 1960. su u sastavu opštine Voždovac koja sa ostalim opštinama čini područje grada Beograda.
2). Upravnom podelom državne teritorije po pravilu se teži da se postignu dva cilja: prvo da se obezbedi celishodna organizacija državne vlasti na datoj teritoriji i drugo da se omogući zadovoljenje posebnih potreba i interesa stanovništva u raznim delovima te teritorije. Ovi ciljevi se najbolje mogu postići podelom teritorija prema geografsko-saobraćajnim uslovima pojedinih krajeva, odnosno prema privredno-ekonomskoj povezanosti naselja i krajeva sa centrima kojima oni ekonomski i prirodno gravitiraju. Ovo je povezano i opravdano i sa aspekta bezbednosti i za razvijanje ekonomskih interesa i potreba.
Geografsko-saobraćajni i ekonomski kriterijumi su uvek bili osnovni i preovladajući uslovi za administrativno-teritorijalno pregrupisanje nekog prostora. Politička opredeljenja kreću se od centralizacije ka decentralizaciji, odnosno od centralizma do demokratizma, vlasti vladajuće grupe do slobode naroda i do pitanja uloge države u društvu i ekonomskom životu naroda. Rešavanje ovih pitanja ne povlači nužno pregrupisavanje teritorijalnih jedinica, budući da u istom sastavu mogu raspolagati manjom ili većom merom sloboda, samouprave i samostalnosti. Nasuprot stabilnosti saobraćajno-geografskih i ekonomskih faktora pojavljuje se dinamičnost demografskih i političkih faktora koji uslovljavaju administartivno-teritorijalne izmene kao sredstvo postizanja jednih ili drugih ciljeva.
Pregled administrativno-teritorijalnih podela u Srbiji, i posebno na području grada Beograda i Opštine Voždovac u 19. i 20. veku odražava svu dinamiku ovog procesa koji je uvek bio živ i promenljiv. Istovremeno ovo istorijsko iskustvo daje istorijsku osnovu i opravdanost da se podavalska sela: Beli Potok, Zuce, Pinosava i Ripanj organizuju kao posebna Opština Avala.
istoričar, arhivski savetnik