Tragovi najstarijih oblika života na području opštine Voždovac potiču iz perioda praistorije. Reč je o arheološkim nalazištima u naselju Čaršija u Ripnju i Usek na Banjici, koji pripadaju neolitskom periodu i koji su od strane Zavoda za zaštitu kulture Beograda proglašena nepokretnim kulturnim dobrima. Posle Vinče, Usek je po značaju najveće neolitsko naselje za koje se saznalo 1921. godine, prilikom trasiranja autoputa prema Banjici. Arheološki materijal koji tom prilikom nađen odnosi se na fragmente keramike i pečene zemlje. Tri godine su trajala istraživanja ovog lokaliteta (1955 – 1958.), koja su i publikovana u monografiju. Stručnjaci su istražili površinu od 600 kvadratnih metara i došli do pet horizonata, a tragovi života govore da je reč o naseobini koja datira 7 hiljada godina p.n.e. Lokalitet nije zaštićen, potpuno je nestao pod naletom divlje gradnje i osim iskopina koje se nalaze u Muzeju Beograda, nepovratno je izgubljen za arheologiju.
Antički period prepoznat je po izrazitom razvitku rudarstva na Avali. Istraživanja su otkrila da je avalsko područje bilo bogato rudama, i to najviše cinabarit, koji se eksploatisao, kao i olovo, srebro i živa. Toponim „Šuplja stena“ nastao je kao trag po šupljinama koje su nastale tokom iskopavanja na ovom području. U hodnicima rudnika Šuplja stena nađeni su fragmenti keramike iz doba neolita, ali i iz srednjeg veka, a iz doba vladavine Rimljana, pronađena su rudarska naselja. Rudnik na Avali koji su eksploatisali Kelti, a Rimljani napustili, ponovo se otvara posle 14 vekova i daje dragocene metale, posebno srebro. To je period kada se gradi grad Žrnov, na vrhu Avale. Popisano je preko dvadeset lokaliteta koja su istraživali arheolozi na Voždovcu, a koji govore o tragovima života iz antičkog perioda. Tako su na Strelištu, na Banjici krajem 19. veka pronađeni antički grobovi, u Jove Ilića otkrivena je ostava rimskog bronzanog novca, a u Trubarevoj je tokom iskopavanja pronađena ikona sa predstavom tračkog konjanika. Na površinskim nalazima na Strelištu u Jajincima identifikovani su ostaci kompleksa starog manastira, a prilikom obrade zemlje na njivama u Belom Potoku nailazilo se na delove rimske keramike. U Pećinama Bošnjaci pronađeni su ostaci rimskog puta popločanog kamenim pločama, a u Pećinama Krečane pronađeni su skeletni grobovi. Tokom migracija plemena – starosedeoci su svoje vrednosti zakopavali u zemlju, tzv. ostave, verujući da će kada ratovi prestanu, doći po njih. Tako je na Autokomandi pronađena ostava sa nakitom, posebno dragocena zbog njihove bogate geometrijske ornamentike.
SPOMEN PODRUČJA NA VOŽDOVCU
STRELIŠTE U JAJINCIMA
U kalendaru najstrašnijih srpskih i jevrejskih stratišta tokom Drugog svetskog rata, posebno mesto ima Strelište na kome su nemački okupatori od 6. jula 1941. do 6. novembra 1943. godine streljali preko 80 hiljada građana Beograda i Srbije. Zatočenici su dovođeni iz koncentracionih logora i zatvora na streljanje u Jajincima, gde se nekada nalazilo vojno strelište, koje su nemački okupatori pretvorili u prostor za egzekuciju. Najviše logoraša dolazilo je iz logora na Banjici, koji je organizovan s početka rata u kasarni 18. puka bivše jugoslovenske vojske, iz logora Sajmište, iz zatvora Specijalne policije, Gestapoa i logora u Topovskim šupama. Brutalna ubistva i transport logoraša poverena su nemačkom 64. policijskom bataljonu. Streljanja su vršena u ranim jutarnjim satima. A streljani osuđenici bacani su u široke rake. Tragove strašnog zločina o broju ubijenih ljudi u okupiranom Beogradu nemačka fašistička vojska pokušala je da prilikom povlačenja ukloni otvaranjem raka i spaljivanjem posmrtnih ostataka ubijenih, kako bi se uništili dokazi o genocidu. Spomen park u Jajincima podignut je 1951. godine kao obeležje monstruoznog vremena u kome su nedužni ljudi masovno streljani. Na ulazu u spomen – park 1951. godine postavljen je reljef od bronze vajara Stevana Bondarova, a tek 1988. godine ceo kompleks je preuređen i otkriven je spomenik u obliku stilizovane ptice raširenih krila, rad vajara Vojina Stojića.
BANjIČKI LOGOR
Logor na Banjici je bio najveći koncentracioni logor u okupiranoj Srbiji tokom Drugog svetskog rata. Kroz ovaj zloglasni logor prošlo je 250 hiljada ljudi, od čega je 30 hiljada streljano na stratištu u Jajincima. Oformljen je 5. jula 1941. godine u bivšoj vojnoj kasarni 18. Pešadijskog puka „Kraljica Marija“ na Banjici. Komandant logora je bio nemački poručnik Fridrih Vili, a na dužnosti zamenika upravnika nalazio se Radovan Čarapić. Kraj rata i ulazak vojnika Crvene Armije u Beograd naterao je Nemce na povlačenje, ali i užurbano spaljivanje logorske arhive. Zahvaljujući Radovanu Čarapiću, pojedine knjige logoraša su sačuvane, a on lično je pustio na slobodu zatočenike. Sa teškoćom se može reći koliko zarobljenika je boravilo u logoru, jer mnogi nisu ni uvođeni u knjige. Streljani i vešani su kako u samom logoru, tako i u Jajincima. Logor je raspušten 3. oktobra 1944. godine. Na ulazu je tek 1969. godine otkriven spomenik, rad vajara Kolje Milutinovića. U prostorijama se danas nalazi memorijalna muzejska postavka.
Spomen ploča u Tabanovačkoj ulici br. 1 na Autokomandi podseća Voždovčane da se na tom mestu, tokom 1941. godine nalazio sabirni logor iz koga su Nemci sprovodili Srbe, Jevreje i Rome na egzekuciju.
SPOMENIK NEZNANOM JUNAKU
Na najvišem vrhu Avale, gde su se do 1934. nalazili ostaci srednjovekovnog grada Žrnova, 1938. godine je dovršena izgradnja monumentalnog mauzoleja – spomenik Neznanom junaku, čiji je autor Ivan Meštrović, a koji je 1987. godine proglašen Kulturnim dobrom od izuzetnog značaja.
Ostaci srednjovekovnog srpskog grada su porušeni da bi se na njegovom mestu izgradio spomenik neznanom junaku, nepoznatom mladom vojniku poginulom na tom mestu na početku rata i na taj način čuvalo sećanje na sve poginule u Prvom svetskom ratu. Pošto su u tom ratu braneći svoju otadžbinu u velikom broju ginuli vojnici Kraljevine Srbije kao i srpski civili, taj spomenik je mogao da bude posvećen sećanju na njih. Ali, kako je na temeljima stradanja vojske i naroda Kraljevine Srbije stvorena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Jugoslavija, spomenik Neznanom junaku je spomenik i tada novonastaloj državi. To je posebno vidljivo na obe strane ulaza u mauzolej na kojima su po četiri karijatide obučene u stilizovanu nošnju naroda iz raznih krajeva Jugoslavije. Posle raspada i druge Jugoslavije spomenik Neznanom junaku na Avali je ostao najmonumentalniji spomenik toj državi.
SPOMENIK SOVJETSKIM RATNIM VETERANIMA
U blizini spomenika Neznanom junaku, 200 metara od njega nalazi se i Spomenik sovjetskim ratnim veteranima, sagrađen 1965. godine na mestu pogibije članova delegacije koji su dolazili na proslavu dvadesete godišnjice od oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu.
Spomenućemo ovde i ostale značajne spomenike, ploče i spomen česme na Voždovcu, koje su podignute u spomen na žrtve i junake Balkanskih, Prvog i Drugog svetskog rata.
Spomenik Vojvodi Stepi Stepanoviću u Kumodražu podignut 1990. godine, a spomenik „Borbe“ na ulazu u zgradu opštine Voždovac postavljen 1949. godine rad je vajara Sretena Stojanovića. Postavljene su spomen česme u Rakovica selu i Belom potoku, spomenik posvećen palim Krajišnicima u borbi za oslobođenje Beograda, spomenik borcima NOR-a u Kumodražu, spomenik u Pinosavi palim borcima u Balkanskom i Prvom svetskom ratu i spomenik u Ripnju palim borcima za slobodu.
U kulturno –istorijskom nasleđu Voždovca koja su zaštićena zakonom pripada i Muzejski kompleks rodne kuće vojvode Stepe Stepanovića u Kumodražu. Kao nepokretno kulturno dobro i spomenik kulture, Kompleks čine kuća izgrađena sredinom 19. veka, ambar, pomoćna prostorija, dvorište i voćnjak. U kući u kojoj se 1856. godine rodio vojvoda Stepa, nalazi se stalna postavka Vojnog muzeja sa autentičnim eksponatima iz Prvog svetskog rata i života velikog srpskog vojskovođe iz svih ratova od 1876. do 1918. godine.
Takođe, moramo pomenuti Hotel na Avali iz 1928. godine koji je izgrađen po projektu Viktora Lukomskog, Staru Mehanu u Kumodražu koja datira iz 1836. godine i ikonostas crkve Svetog Jovana Krstitelja na Centralnom groblju koji je pod zaštitom UNESK-a.
U novijoj istoriji veoma značajnu ulogu u očuvanju kulturno – istorijskog nasleđa ima Udruženje za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „ADLIGAT” sa Banjice koje u svom sastavu ima dva muzeja. Muzej knjige i putovanja koji posetiocima predstavlja sve zemlje i kulture sveta putem njihovih vrednih, neobičnih i retkih knjiga i Muzej srpske književnosti, riznica celokupne srpske istorije i književnosti, koja u svom sastavu ima više od 40 legata značajnih ličnosti i porodica, sa više od trideset celih biblioteka.
Takođe, tradiciju zanatstva na Voždovcu od zaborava čuva Muzej opančarstva u Rakovica selu. U njemu se nalazi kolekcija od 70 pari opanaka iz raznih krajeva Srbije, izrađenih alatkama i kožom korišćenim decenijama unazad, a neki od izloženih opanaka stari su više od 150 godina. U okviru izložbe su i radovi savremenih opančara, kao i drugi stari zanati i zanatlije. Tkači, bačvari, sapundžije, korpari, buradžije, metlari, remenari, knjigovesci okupljeni su u Nacionalanoj asocijaciji za stare i umetničke zanate i domaću radinost „Naše ruke“.