ISTORIJA VOŽDOVCA

Brojna arheološka nalazišta iz perioda praistorije, antike i srednjeg veka na Voždovcu  svedoče o životu na ovim prostorima.

Dva lokaliteta su proglašena za arheološka nalazišta od značaja za RepublikuSrbiju: Lokalitet Strelište – Banjica gde su krajem 19. veka konstantovani ostaci antičkih grobova i Lokalitet Autokomanda – gde su pronađeni ostaci praistorijskih i srednjevekovnih slojeva.

Krajem 19. i početkom 20. veka u predgrađima i na drumovima koji vode u varoš podizane su kafane i mehane. Tako je 1870. godine na prostoru današnje Autokomande trgovac Nikola Stefanović podigao jednu mehanu. Oko nje i duž tadašnjih drumova – Kragujevačkog i Kumodraškog, na levoj obali Mokroluške reke, niklo je naselje nazvano „Kod Stefanovića mehane“ i „Stefanovića plac“.

U toku opsade beogradske tvrđave 1806. godine, Karađorđe je na ovom prostoru imao jedno vreme svoj logor odakle je, sa mesta gde je danas voždovačka crkva, krenuo u oslobađanje Beograda od turske vlasti. Zbog toga su stanovnici ovog predgrađa počeli da ga nazivaju – Voždovo naselje. Ime je 1904. godine, prilikom obeleževanja 100 godina od Prvog srpskog ustanka, postalo i zvanično, a kasnije, tokom vremena naselje je dobilo naziv Voždovac.

Ministarstvo vojske je krajem 19. veka otkupilo Stefanovićevo imanje, pa su umesto mehane  podignuti objekti za smeštaj topova, zbog čega je ovaj prostor nazvan – Topovske šupe. Posle Prvog svetskog rata na ovom mestu bile su smeštene auto-jedinice koje su stigle sa Solunskog fronta i radionice koje su služile za popravku automobila, a kasnije i centar motorizovane brigade vojske. Naziv Autokomanda koji je i danas u upotrebi „odomaćio se“ među stanovništvom 50-tih godina 20 veka.

Vodovod i električna mreža na Voždovac su stigli 1912. godine, a prvi tramvaj krenuo je od Slavije ka Voždovcu 1926. godine.

U arhivima je zabeleženo da su na Voždovcu 1896. godine bile izgrađene 42 kuće, a 1914. godine –  95 domova u kojima je živelo oko 600 ljudi.
Stanovništvo se uglavnom bavilo poljoprivredom i mlekarstvom, a zabeleženo je da se u ulici Vojvode Stepe nalazilo 20 zanatskih radnji (kovači, kolari, potkivači), nekoliko mehana i tri ciglane.

Poljoprivreda koja je do Prvog svetskog rata činila 95% privrede, između dva rata stagnira. Privredu čine uglavnom zanatlije, sitni trgovci i kafane. Fabrika za preradu gvožđa kod Autokomande, najveći je privredni objekat (sa 176 radnika). Pored nje postoji još nekoliko većih radionica za preradu kože i obuće, stolarija i slično. Godine 1935. podignut je Rasadnik cveća na Avalskom putu.

Između dva rata, 1931. godine, počela je planska izgradnja Činovničke kolonije, a južnije od nje, nastalo je i Predgrađe kraljice Marije. U istom periodu nastala su i voždovačka naselja Pašino brdo, Dušanovac i Marinkova bara.


NASELjA NA VOŽDOVCU

Na teritoriji Gradske opštine Voždovac postoje 24 mesne zajednice i 36 naselja. Podavalska naselja Beli Potok, Zuce, Jajinci, Kumodraž selo, Pinosava, Rakovica selo i Ripanj  mnogo su starija od onog dela koji se od nastanka smatrao gradskim tkivom.

Banjica je bila naseobina u praistoriji, o čemu svedoče mnogobrojna nalazišta, a sredinom 19. veka prema arhivskim podacima na Banjici je bilo tridesetak kuća. Naziv je nastao od malog sela Banje koje se nalazilo pored Banjičke reke, a izgradnjom Kragujevačkog puta naselje se širi na brdo među vinograde i voćnjake.  Prva Osnovna škola „Banjica“ sazidana je 1907. godine, a renovirana je i dograđena 1933. godine.

Posle rata naselje je urbanizovano,  izgrađeni su stambeni blokovi i soliteri čime su ugašeni i iscrpljeni izvori vode kojima je Banjica bila bogata. Širenjem, Banjica je postala deo gradskog naselja – što je i danas.

Naselje Braće Jerković nazvano je po narodnim herojima braći Jerković – Dušanu i Nebojši, učiteljima iz Srema koji su poginuli u Drugom svetskom ratu.

Naselje je građeno  je u od 1966-68. godine. Podignuto je na padini od ulice Braće Jerković prema Zaplanjskoj ulici. U periodu između 1969 – 1974. godine izgrađen je drugi deo naselja.

Činovnička kolonija zamišljena je kao naselje za državne službenike. Izgrađena je 1931/32. godine. Činovnička kolonija na Voždovcu danas se prostire se između ulica Vojvode Stepe, Bulevara oslobođenja, škole „Karađorđe“ i Voždovačke crkve. Sve ulice i danas su zadržale isti položaj kao i pre rata.

Autokomanda nastala na mestu naselja „Kod Stefanovića mehane“ danas je poznata kao saobraćajna petlja. Nekada je na tom mestu bio đeram, a kasnije trošarinska stanica na kojoj su naplaćivane takse za prodaju robe u varoši. Na mestu gde se nekad nalazio nacistički logor „Topovske šupe”, u Tabanovačkoj ulici, 27. januara 2007. godine otkrivena je spomen-ploča i otvoren spomen-park stradalim Jevrejima i Romima u Drugom svetskom ratu.

Između dva rata, na uglu Ulice vojvode Gligora (Ustanička ulica) i Gospodara Vučića nalazila se ciglana nekog Tešića. Kada je prestala sa radom pretvorena je u javno kupatilo koje se u žargonu nazivalo Tešića kupatilo.

Naselje Šumice nazvano je po gradskoj šumi koja se nalazi u srcu naselja koje je nastalo  u periodu od 1963. do 1967. godine. U parku se nalazi sportski centar  „Voždovački centar – Šumice“ koji uz trim staze i teretane na otvorenom u parku predstavlja oazu za sportiste i rekreativce.

Dušanovac je naziv dobio po političaru Dušanu Spasiću, koji je na svom imanju sazidao leteikovac za odmor.  On je veoma mnogo učinio svojim zalaganjem da se ovo naselje uredi i ulepša, pa su meštani  ovaj kraj počeli da nazivaju Dušanovac. Početkom 20. veka tu su uglavnom živeli kovači, krojači, mehandžije, trgovci i fijakeristi i bilo je oko 40 stanovnika ovog kraja nastalog uz Mokroluški potok (danas ulica Stefana Prvovenčanog, Auto-put). Prva škola otvorena je 1927. godine, obdanište 1932, a  Ženska zanatska škola Dušanovac-Voždovac, osnovana  je 1935. godine. Jedan od najvažnijih događaja tog vremena bio je otvaranje bioskopa „Bobi“  u Ulici vojvode Grigora, današnjoj Ustaničkoj.

Pašino brdo ime nosi po beogradskom veziru Sulejman –paši. Nakon što je predao beogradsku tvrđavu krenuo je sa porodicom za Carigrad, ali je nedaleko od Pašinog brda bio posečen od ustanika, 1807. godine.

Prvi stanovnici došli 1921. godine kada su nastale i prve ulice i glavne saobraćajnice u naselju. Uz Čuburski potok napravljen je Južni bulevar, Gospodarski drum (Ulica gospodara Vučića) povezivala je Kragujevački drum (Bulevar oslobođenja) sa Smederevskim drumom (Bulevar kralja Aleksandra), dok je Ulica prestolonaslednika Petra (Maksima Gorkog) spajala Dušanovac sa centrom. Uz zvaničan status predgrađa naselje je dobilo naziv „Predgrađe vojvode Stepe“, ali se među Beograđanima svakodnevno upotrebljavao stari naziv- Pašino brdo.

Marinkova bara je naselje koje se proteže se od Dušanovca do Centralnog groblja. Taj deo grada  je u 19. veku pripadao obor-knezu Marinku Marinkoviću, kao i šume, livade i brežuljci u okolini, pa je po njemu čitav kraj dobio ime. Naselje je nastalo  između dva rata i naselili su ga pretežno siromašni doseljenici. Zvaničan naziv bio je „Predgrađe Petra Mrkonjića“ i u njemu je bilo oko 600 kuća. Prva škola podignuta je 1935. godine a nazvana je po piscu Branislavu Nušiću, koji je i sam prisustvovao otvaranju Škole.

Naselje Medaković  ime je dobilo po istoričaru, novinaru i diplomati iz 19. veka Miloradu Medakoviću.  Nalazi se između autoputa Beograd-Niš i naselja Konjarnik sa jedne strane i naselja Braće Jerković sa druge strane. Izgrađeno je 70-tih i 80-tih godina 20. veka i podeljeno na Medaković 1, 2 i 3 i Medak Padinu.

Naselje Stepa Stepanović podignuto je 2012. godine na prostoru kompleksa vojne kasarne „Stepa Stepanović“. Nalazi se 6 km od centra Beograda između ulica Vojvode Stepe i Bulevara Peka Dapčevića (bivša Kumodraška ulica) od Trošarine do  naselja Kumodraž 2. U zgradama su grupisane u sedam celina živi oko 13 hiljada stanovnika.

Beli Potok, rodno mesto Vase Čarapića, nastao je u drugoj polovini 18. veka ali se u nekim zapisima spominje i dva veka ranije. Prema legendi naziv je dobio po potoku na kome su devojke belele platno. Gledano sa Avale izgledalo je kao da je ceo potok beo pa su ga tako i zvali, kao i naselje pored potoka.  Druga legenda kaže da je na poljima uz potok raslo belo žito pa otuda i naziv mesta- Beli Potok.

Podavalsko selo Zuce nastalo je u 16. veku, kada se spominje kao Torlok, a masovno je naseljeno za vreme Miloša Obrenovića. Tada je u selu bilo 31 domaćinstvo,a ljudi su se bavili poljoprivredom, uzgajali su pšenicu, kukuruz i vinovu lozu. Prva škola podignuta je 1900. godine, a nova zgrada koja postoji i danas 1959. godine.

Jajinci se, takođe, prvi put pominju u turskom popisu iz 1528, a 1717. godine i u austrijskim popisima Beogradskog distrikta.

Veruje se da je  Kumodraž, u kome je rođen veliki srpski vojskovođa vojvoda Stepa Stepanović, veoma staro naselje. Razvoj se može pratiti od rimskog doba, kroz arheološke i pisane izvore, preko srednjeg veka do danas. Prema nekim izvorima nastalo je na izvorištu Kumodraške reke, a prema drugom predanju ime je dobilo po nekom Kumodragu. Izvori navode da je u Kumodražu u 19. veku postojala opština i opštinski sud.

Pinosava se nalazi na kosini u podnožju Avale i pruža se prema severozapadu. Do poplovine 16. veka spominje se kao selo Kolari, a nakon toga kao Pinosava. Pretpostavlja se da je ime izvedeno od  latinske reči pinus-bor ili – venac, lađa, zbog venačkog izgleda avalskog kraja.

Pisani izvori govore da je u  prvoj polovini 18. veka,  u selu je bilo 9 kuća, a broj žitelja se tokom godinas uvećavao uglavnom zbog doseljavanja. Prvu školu Pinosava je dobila 1907. godine.

Selo Rakovica se nalazi između Jajinaca i Avale na Kragujevačkom putu nastalo je na izvorištu i gornjem toku Rakovičkog potoka za koji je vezan i naziv sela. Priča se da je u potoku bilo dosta rakova, pa je i selo koje je tu niklo dobilo isto ime. U srednjem veku izgrađen je manastir kraj Carigradskog (kasnije Kragujevačkog) druma i to između 1377. i 1385. godine.

Ripanj se nalazi 25 kilometara južno od Beograda u podnožju planine Avale i po prostranstvu je najveće selo u Srbiji. Ime je, pretpostavlja se, dobio po velikoj steni Ripa. U vreme rimske vladavine u Ripnju je vađena ruda žive i srebro,a kasnije su Sasi  naselili krajeve u potrazi za rudama. Postoji mnogo tragova starijih naselja koja su ovde postojala u različitim istorijskim epohama. Prva škola i prva crkva sagrađene su 1824. godine.