CRKVA SVETOG CARA KONSTANTINA I JELENE

Staro beogradsko „Voždovo predgrađe“ na kome se nalazi hram Sv. Cara Konstantina i Jelene, dobilo je svoj naziv početkom 20. veka, tačnije od 1903, tj. posle dolaska na presto kralja Petra Prvog Karađorđevića. Ovde je vožd Karađorđe sa svojim ustanicima u toku 1806. logorovao, okupljao vojsku i sa ovog predgrađa polazio na Beogradsku tvrđavu prilikom njenog osvajanja.

Voždovo predgrađe je prvobitno obuhvatalo prostor između Kumodraškog potoka i Kragujevačkog puta, pa i selo Banjicu. Kasnije se proširilo i na jugozapadni deo Pašinog brda i na Marinkovu baru. Šire političko područje Voždovca obuhvata Pašino brdo, Dušanovac, Marinkovu baru, Miloševac i Banjicu. U toku 1903. porodice iz Južne Srbije naseljavaju Dušanovac i Miloševac Belopotočke crkve i parohije. Odlukom Mitropolita srpskog Dimitrija, od 22. decembra 1909, obrazovana je posebna parohija pod nazivom „Parohija Voždovo predgrađe“ zbog udaljenosti Belopotočke crkve i njenog sveštenika. U sastav ove novoosnovane parohije ulaze sela Kumodraž, Dušanovac, Miloševac i Banjica.

Osnivanje ove parohije je uslovljavalo zidanje crkve. Taj zadatak je dobio belopotočki sveštenik Marko Kuzmanović koji je primio parohiju Voždovo predgrađe. Prvi korak ka realizaciji tog cilja bio je osnivanje građevinskog odbora koji su sačinjavali ugledni građani, a zatim i prikupljanje dobrovoljnih priloga u novcu, građevinskom materijalu i radnoj snazi.

Hram je sazidan 1911. god na današnjem mestu, nakon izvesnog zastoja u gradnji usled nesporazuma oko odabira mesta gradnje.

Nažalost, hram je u periodu od 1912. do 1919. delio sudbinu svog naroda. Bio je opljačkan, odnešeno je jedno zvono, krov je brzo popustio, zidovi su se razmakli, a malo kube na sredini krova je utonulo i pretilo da se sruši.

Posle rata, tačnije 1926. beogradska opština izdvaja finansije i daje stručnu radnu snagu za obnovu Voždovačke crkve. Izgrađena je nova krovna konstrukcija i pokrivena je crepom, na zapadnoj strani sazidan je otvoreni trem i na njemu sazidano kube koje je trebalo da nosi buduća zvona. Južni i severni zidovi su doziđivanjem povišeni i povezani preko hrama gvozdenim zategama. 1928. sazidana je nova drvena zvonara sa više zvona.

Crkva je dobila gvozdeni ikonostas na koji su postavljene ikone od hartije.

Nakon drugog svetskog rata područije Voždovca se naglo razvija usled priliva stanovništva. Stari hram, sa dimenzijama svega 19 metara dužine, 8 metar širine i 4 metra visine, nije mogao da odgovara potrebama parohijana iz 4 parohije. Usled toga, starešine hrama sa crkvenom upravom su po želji Njegove Svetosti Patrijarha Srpskog Germana angažovale arhitektu Dragomira Tadića da izradi idejnu skicu za novu crkvu. Predviđena rekonstrukcija hrama bi crkvi dala nov izgled.

Prvobitna ideja je bila da se sazida potpuno novi hram na temeljima postojećeg, međutim od toga se ubrzo odustalo. Stari hram je postepeno rušen počevši od zapadne strane gde je sagrađen prostor za sveće, krstionica, galerija za hor iznad i zvonik. Dodavanjem ovog dela stari hram je produžen prema zapadu za 7 metar. Severni i južni zid su dozidani za dva metara a oltarski deo je bočno proširen sa dva odeljenja, đakonikom i proskomidijom prema uputstvima patrijarha Germana. Sazidan je i nov krov. Celokupan temelj bivšeg starog hrama je učvršćen i proširen. Ovi garđevinski radovi su završeni 1. decembra 1970 godine. Dvadesetog novembra je hram privremeno osposobljen za bogosluženje i tog dana je po blagoslovu Njegove Svetosti Patrijarha srpskog Germana, Njegovo Preosveštenstvo vikarni Episkop marčanski Danilo osvetio veliki pozlaćeni krst na zvoniku i obavio malo osvećenje hrama.

Unutrašnjost hrama je obogaćena svečanim portalom izrađenim po nacrtu arhitekte Tadića. Mozaici koji na poseban način krase Voždovačku crkvu, nalaze se inad portala i na istočnoj strani na oltarskoj apsidi. Mozaik cara Konstantina i Jelene iznad zapadnih vrata delo je profesora Antonija Orsoni iz Venecije. Profesor Živko Stoisavljević izradio je nacrte likova za mozaik prema kopiji freske iz Arilja, koju je odabrao patrijarh German, i poslao u Veneciju na izradu.

Mozaik Svetog Cara Konstantina i carice Jelene na istočnoj strani hrama rad je umetnika i istoričara umetnosti Dragoslava Petrovića sa Voždovca. On je ove likove uradio prema kopiji freske iz Gračanice. Ovaj mozaik je bio postavljen još u starom hramu pa je prenet u novi.

Ikonostas starog hrama je bio isuviše mali u odnosu na dimenzije nove crkve pa je bilo potrebno izraditi novi. Novi ikonostas u duborezu sačinio je duborezac Cvetan Nikoloski iz Ohrida, od suve orahovine, a po nacrtu arhitekte Dragomira Tadića.

Ikone na ikonostasu su u Voždovačku crkvu bile prenesene iz crkve Svetog Marka. Ovaj ikonostas je jednostavan. Na njemu se nalaze ikone Gospoda Isusa Hrista, Presvete Bogorodice i Svetog Jovana Krstitelja koje je izradio Milijan Marković. Ikonu Svetog Konstantina i Jelene izradio je akademski slikar arhiđakon Lukijan Bibić, dok su ikone Svetog arhiđakona Stefana, Blagovesti, Tajne Večere i Svetog Arhangela Mihaila delo nepoznatog slikara. Po postavljanju novog ikonostasa, stari je bio ustupljen crkvi u Lojanici u Šabačko-valjevskoj eparhiji.

Za novi ikonostas urađen u vizantijskom stilu i ukrašen vencima od cveća i lišća i lozica, bilo je potrebno izraditi odgovarajuće nove ikone. Ovaj posao je poveren akademskom slikaru Milosavu Mladenoviću iz Beograda koji je izradio 11 ikona po uzoru na srednjovekovnu srpsku i vizantijsku ikonografiju i to Gospoda Hrista izrađenog prema ikoni u bačnovskom manastiru u Bugarskoj, Presvetu Bogorodicu prema ikoni iz istog manastira, Blagovesti prema ikonama u Narodnom muzeju u Beogradu, Tajnu večeru prema ikoni u manastiru Studenici, Svetog arhiđakona Stefana prema sopoćanskoj, Svetog Jovana Krstitelja prema dečanskoj ikoni Svetog arhangela Mihaila prema sopoćanskoj ikoni, Svetog Nikolu prema pećkoj, Svetog Vasilija Ostroškog Čudotvorca izrađenog u slobodnom vizantijskom stilu i Svetog Cara Konstantina i Jelenu prema ikonama u Arilju.

Iznad svake ikone izrađene su rozete i u njima naslikani heruvimi ili grbovi. Iznad samog ikonostasa, na površini koja odvaja oltarski deo od naosa, nalazi se freska “Pričešće apostola” koju je izradio akademski slikar Milovan Arsić prema fresci u crkvi Svetog Klimenta u Ohridu. Izrađena je u potpuno fresko-tehnici u toku juna i jula 1970 godine.

Crkvu je živopisao akademski slikar Milić Stanković, Milić Od Mačve, po blagoslovu patrijarha Germana. Istoričari umetnosti su ovaj rad okarakterisali kao uvod u renesansu upravo zato što su Milićeve figure oslobođene bilo kakvog šematizma i škole. U potpunosti je negirao tradiciju ikonopisa. Svojom stvaralačkom koncepcijom obuhvatio je dve osnovne teme: hristocentričnu, evharijstijsko-kosmološku i istorijsku prošlost srpske crkve. Tako na zidovima Voždovačke crkve možemo videti srpske manastire, Svetog Savu koji privodi Hristu srpske svetitelje, prve beogradske mučenike Stratonika i Ermila, seobu Srba, igumana Pajsija sa koljem i prepodobnog mučenika Avakuma beogradskog. Živopisan je i obred rezanja slavskog kolača kod Srba.

Ispod ikone Svetog Vasilija Ostroškog čiji se praznik u Voždovačkoj crkvi od 1960. po blagoslovu patrijarha Germana proslavlja Svetom Liturgijom i Svetom Tajnom Jeleosvećenja, nalazi se omofor Svetog Vasilija koji je na svetitelju stajao 40 godina. Letopis crkve beleži primere uslišenih molitava vernih ljudi koji su se Svetom Vasiliju pred njegovim omoforom obraćali za pomoć. Smešten je na tronu iznad ikone Svetog Vasilija koju je na drvetu izradio akademski slikar Milosav Mladenović iz Beograda.

Tron-presto u orahovini u duborezu delo je arhitekte Petra Zorića.

Hram Svetog Konstantina i Jelene svečano slavi Krstovdan (27. septembra) kao preslavu hramovne slave svetitelja zahvaljujući čijoj revnosti je i pronađen časni krst na kom je raspet Gospod Isus Hristos, jer čuva veliku svetinju-časticu časnog i životvornog krsta koja je ugrađena u poveći krst.

Patrijarh German je nakon obilaska Svete Zemlje u toku Strasne sedmice i Uskrsa 1959. god darovao Voždovačku crkvu ovom dragocenošću.

Hram poseduje i izvestan broj crkvenih predmeta i bogoslužbenih knjiga od značajne vrednosti.

Ovu crkvu odlikuje živ parohijski život koji se ogleda u dugogodišnjoj praksi održavanja duhovnih tribina, časova veronauke, radu sa mladima za šta je zaslužno sveštenstvo Voždovačke crkve.

Поделите вест: